قالب بندي در ساختـمانهاي بتنی سه كارگاه وجود دارد كه همزمان به كار خود ادامه مي دهند ;
۱-بتن سازي
۲-آرماتور بندي
۳-قالب بندي .
از آنجا كه بتن قبل از سخت شدن روان بوده لذا براي شكل دادن به آن احتياج به قالب داريم. قالبهاي كه براي بتن ساخته مي شوند اغلب چوبي مي باشند براي كارهاي سري سازي ازقالبها از قالبهاي فلزي هم استفاده مي كنند.
قالبها علاوه بر شكل دادن به بتن وزن آن را نيز تحمل مي كنند تا زمان سخت شدن بدين لحاظ اگر در اجراي آن دقت كافي نشود ممكن است در موقع بتن ريزي واژگون شده و موجب خسارت شود .
تخته و چوبي كه براي قالب بندي استفاده مي شود بايد كاملا خشك ودر برابر رطوبت تغيير شكل ندهد زيرا تغيير شكل قالب موجب تغيير شكل بتن گشته و بر شكل تيرها وستونها و همچنين برهانهاي وارده بر آنها موثري باشد و در ايران معمولا از تخته هاي چوبي به نام چوب روسي معروف ميباشد براي قالب بندي استفاده مي نمايند .
تخته هاي كه براي قالب بندي مصرف مي شود بايد از نوع چوبهاي صمغ دار يا جنگلي يا مشابه باشند و مصرف چوب سفيد جز براي قالب شالوده ويا قالب بتن هاي بدون آرماتور مجاز نيست ضخامت تخته هاي مورد مصرف در مورد ستونها و كف تيرها حداقل سه سانتي متر و ضخامت تخته هاي گونه تيرها وقالب دالها حداقل دو سانتي متر مي باشند و پهناي تخته ها متناسب با ابعاد قطعه اي ميباشند كه قالب براي آن ساخته مي شود .
و حداقل پهناي تخته ها بين ۱۰ – ۲۰ سانتي متر بوده ولي معمولا در قالب بندي هاي به پهناي ۱۵ تا ۲۰ سانتي متر و طول ۴ متر استفاده مي نمايند .
معمولا سطح تماس بتن و تخته قالب بندي را بوسيله روغنهاي معدني خنثي شده ( بدون اسيد وقليا ) چرب مي نمايند در واقع از روغني بايد استفاده شود .
كه در واكنشهاي شيميايي بتن دخالت نداشته باشد.ماليدن روغن بروي قالب بدان علت است كه اولا تخته كه از ابتدا كاملا خشك است آب بتون مجاور خود را نمكيده و موجب فساد بتن نشود ودر ثاني در موقع باز كردن قالب تخته ها به خوبي از بتن جدا شود ودر صورت مناسب بودن براي قالب بندي ديگر استفاده شوند .
زيرا از يك تخته قالب چندين باربراي قالب بندي استفاده مي كنند در موقع ماليدن روغن بايد دقت شود كه آرماتور ها به روغن آغشته نشوند زيرا در اين صورت روغن مانع چسبيدن بتن به دور ميلگرد گرديده و جسم يكپارچه تشكيل نداده وبتن و آرماتورهر يك به تنهايي كار مي كنند
و موجب ضعف در همگن بودن فولاد وبتن مي گردد .براي بهم بسـتن تخته ها به همـديگر از چوبهايي كه در اصطلاح قالب بندي به آنها چـهار تراش مي گويند استفاده مي كنند كوچكترين بعد اين چـهار تـراش ها كه به آنها پشت بند هم مي گويند نبايد از ۸ سانتي متر كمتر باشد.
۲- انواع قالب
۱-۲) قالب بندي پي ها :
در ساختمانهاي كوچك معمولا براي قالب بندي پي ها از آجر استفاده مي كنند بدين طريق كه بعد از خاكبرداري و تعيين پي ها و محورها اندازه آنهارا با آجر چيده و بعد شنازها را به آن متصل مي كنند ضخامت اين آجر چيني حتي مي تواند ۱۰ سانتي متر هم باشد.
بهتر است براي اين آجرچيني از ملات گل استفاده شود زيرا در اين صورت بعد از سخت شدن بتن مي توان آجرها را برداشته و مجددا استفاده نمود ولي در اين طريق ممكن است هنگام بتن ريزي ديوارهاي قالب تحمل وزن بتن را نداشته باشد واز همديگر متلاشي شوند.
كه در اين صورت بايد قبل از بتن ريزي پشت كليه آجرها با خاك يا نخاله آجر يا ….پر شوند بطوري كه بتواند بخوبي وزن بتن را تحمل نمايد مشكل اساسي دراين نوع قالب بندي آن است كه آجر آب بتون مجاور خود را مكيده وآن راخشك نموده وفعل انفعالات شيميايي درآن متوقف مي شود.
براي جلوگيري از اين مشكل بهتر است كه رويه آجر را با يك ورقه نايلوني پوشانيده شود تا آجر و بتن مستقيما در تماس نباشند مزيت ديگر اين نايلون آن است كه بعد از سخت شدن بتن آجرها براحتي از قالب جدا شده و مي تواند در محلهاي ديگر استفاده شود .
در ساختمانهاي بزرگ قالب پي ها را كه ارتفاع پي ها راكه ازروي نقشه مشخص مي باشد.
تعيين نموده و با كنار هم قرار دادن تخته ها به همان اندازه واتصال آنها به يكديگر بوسيله چوبهاي چهار تراش قالب پي يا هر قسمت ديگر را مي سازند
بايد توجه داشت كه تخته ها بايد آن چنان به يكديگر متصل باشند كه به خوبي بتواند وزن بتن و ضربه ها و ارتعاشات بوجود آمده بوسيله ويبراتور را تحمل كنند
مخصوصا در مورد شنازها بايد تخته ها را ازبالا بوسيله قطعات چوب چهار تراش را به يكديگر متصل نمود وتخته ها بايد طوري درزبندي شوند كه شيره بتن ازآنها خارج نشود .
۲-۲ قالب بندي ستونها :
اغلب ستونها به صورت چهارضلعي ميباشندگاهي نيز ممكن است معمار ساختمان از نظر زيبايي مقاطع ديگر از جمله دايره – بيضي و غيره پيشنهاد نمايد وبراي قالب بندي ستونها ابتدا ابعاد ستون را از روي نقشه تعيين نموده ودو ضلع قالب را به همان ميزان از تخته هاي مناسب بريده و به چوبهاي چهار تراش تا به آن پشت بندي گويند ميخ مي نمايند.
با توجه به اينكه در قالب ستونها دو ضلع مقابل داخل دو ضلع ديگر قرار مي گيرند در نتيجه پهناي دو ضلع ديگر قالب بايد به اندازه كلفتي تخته از از ابعاد قيد شده در نقشه بيشتر باشد تا از داخل ابعاد مورد نظر را به ما بدهد . بايد توجه داشت كه پشت بند هاي اضلاع مقابل اولا درحدود ۱۰ الي ۱۵ سانتي متر از پهناي قالب بيشتر باشد.
و در ثاني پشت بندهاي اضلاع مقابل درست مقابل همديگر قراربگيرند تا در موقع اتصال چهار ضلع ستون به يكديگر با بستن سيم نجاري به اين زايده ها امكان اتصال آنها به يكديگر به سهولت امكان پذير باشد حداكثر فاصله اين پشت بندها از همديگر نبايد از ۸۰ سانتي متر تجاوز نمايد اين پشت بندها بايد به وسيله ميگرد و مهره يا سيم نجاري به هم اتصال پيدا كنند.
شرکت کنامیت موفق به توليد محصول جديدي به نام ( فايبر سمنت برد ) گرديده است. هدف از توليد صنعتي پانل سيمان اليافي در جهت صنعتي سازي ساختمان و دورشدن از ساخت و ساز سنتي مي باشد كه باعث حذف كارهاي اضافي شده و موجب سبك سازي ساختمان مي گردد.
طراحی و تولید فایبر سمنت برد دارای استاندارد های خاصی می باشد که شرکت کنامیت توانسته است انواع فایبرسمنت در قالب فایبرسمنت طرح چوب ، فایبرسمنت ساده ، فایبرسمنت طرح آجری و فایبرسمنت رنگی را تولید نماید. نمای فایبر سمنت برد یکی بهترین و لوکس ترین نما ها در جهان محسوب می شود.
در مورد ستونها معمولا به محض آنكه بتن حالت رواني خود را از دست بدهد و بتواند شكل هندسي خود را حفظ كند قالب آن را باز مي كنند.
و اين در حدود ۴۸ ساعت بعد از بتن- ريزي ميباشد در موقع باز كردن قالب بايد توجه شود كه قالب را با احتياط طوري جدا نماييد.
كه گوشه هاي تيز ستون خراب نشوند براي جلوگيري از اين كار بهتر است در گوشه هاي قالب فيتيله هاي مثلثي شكل نصب نمايند تا در داخل قالب پَخي هايي ايجاد گردد تا بتن ريخته شده در قالب تيز گوشه نبوده ودر نتيجه شكننده نباشند .
قالب ستون بعد از ۴۸ ساعت بايد حتما باز شود زيرا در غير اين صورت آب دادن به بتن براحتي ميّسر نيست و ممكن است.
بتن خشك شده و بسوزد بايد توجه داشت كه در موقع نصب قالب ستونها بايد كاملا شاقولي نصب شود زيرا اگر ستون كاملا شاقول نباشد بارهاي وارده محوري نبوده و ممانهاي محاسبه نشده در آن به وجود آمده و موجب تخريب ساختمان مي گردد .
حداقل ضخامت تخته مورد نظر براي استفاده قالب بندي ستونها ۳ سانتي متر مي باشد بايد در پاي هر ستون سوراخي به ابعاد ۱۰×۱۰تعبيه گردد تا تراشه هاي چوب و مواد اضافه را از آنجا خارج نموده ودر موقع بتن ريزي آن سوراخ را مسدود نمود .
تثبيت موقعيت ستون بايد تنها به وسيله تيرهاي چوبي كه در چهار جهت در پاي ستون روي كف قرار داده شده انجام گيرد.
و ريختن بتون به ابعاد ستون براي تثبيت موقعيت آن به هيچ وجه مجاز نيست قالب بندي هر ستون بايد مستقيما داراي ايستايي كافي باشد.
و تكيه دادن قالب بندي يا داربست آن به ستونهاي مجاور مجاز نيست.
۳-۲ قالب تيرهاي اصلي :
در اغلب موارد بتون تيرهاي اصلي وسقف يكپارچه ريخته مي شوند و آرماتورهاي سقف وتيرهاي اصلي به يكديگر متصل ميباشند اگر ضخامت تيرهاي اصلي از سقف بيشتر باشند اغـلب اين تفاوت ضخـامت را از پائين منـظور نموده وآنگاه آن را باسقف كاذب اصلاح مي نمايند . تيرهاي اصلي از دو قسمت تشكيل مي شود.
كه اين دو قسمت عبارتند از كف وگونه هاي چپ و راست ولي اگر ضخامت سقف تيرهاي اصلي مساوي باشد فقط احتياج به كف دارد وساختن قالب آن بدين طريق است پايه هاي با كلاهك به تعداد لازم بين دو ستون قرار داده وكف تير اصلي را به پهناي تعيين شده در نقشه از قبل ساخته شده است روي اين پايه ها نصب مي نمايند.
و با آن ميخ مي كنند تعداد اين پايه ها بايد آن قدر باشدكه بخوبي بتوان وزن آرماتور و بتن وكارگران كه روي آن كارمي كنند و وسايل بتن ريزي را تحمل نمايند . معمولا هر قدر تخته قالب بندي نازكتر باشد بايد به همديگر نزديكتر باشند و فاصله آنها به هم كمتر باشد تا بتواند بارهاي وارده راتحمل نمايد.
درحال فاصله اين پايه ها كه به آنها صليب نيزگفته مي شوند نبايد از ۸۰ سانتي متر تجاوز كند و بايد كاملا دقت شود كه كليه قسمتهاي تير در يك تراز باشند كه آنها هم بدين طريق اول با شلنگ تراز ارتفاع معيني روي تمام ستونها علامتگذاري نموده وكليه ارتفاعات ابتدا و انتهاي تير را با اين علامت مشخص نموده.
و بقيه نقاط را بوسيله ريسمان و با تراز بنائي در يك سطح قرارمي دهند . در قالب بندي تيرهائي كه دهانه آنها بيش از ۴ متر به ازائ هر متر طول ۳ ميليمتر به طرف بالا در وسط دهانه خيز داده مي شود.
واز دهانه ۱۰ متر به بالا مقدارخيز طبق نقشه اجرائي بايد انجام شود حداقل ضخامت تخته كف تيرها ۳ سانتي متر و حداقل ضخامت تخته دالها وگونه ها ۲ سانتي متر است .
۴-۲ قالب بندي سقف :
در مورد سقف ساختـمانهاي بتني آنچه كه در ايران معمول اسـت اغلب تيـرچه بـلوكي مي باشند.
گاهي نيز از دال بتني پيش ساخته ويا بتن ريخته شده در محل استفاده مي كنند . در مورد سقفهاي بتني ريخته شده در محل و سقفهاي تيرچه بلوك براي هر كدام احتياج به قالب بندي مخصوصي مي باشد .براي سقفهاي بتني كه احتياج به قالب بندي مفصل تر و محكم تر دارد معمولا از به هم ميخ كردن تخته ها و تشكيل صفحه اي به ابعاد مورد نياز استفاده مي كنند كه اين تخته ها را روي داربستهاي چوبي قرار داده آنگاه شبكه هاي فلزي ( آرماتور بندي) را روي آن قرار مي دهند و بتن ريزي مي نمايند .
براي تنظيم قالب بندي و سهولت در قالب برداري از كوه استفاده مي نمايند بدين طريق كه دو عدد كوه زير هر پايه قرار مي دهند و بوسيله چكش آن را در جاي خود محكم نموده و آنگاه آن را بوسيله گچ در محل خود ثابت نگه مي دارند تا خطر هر گونه جابجايي پايه ها به حداقل برسد.
بوسيله همين كوه ها تراز تير يا سقف را نيز تكميل مي نمايند زيرا هر قدر كوه به داخل برود پايه ها در سطح بالاتري قرار مي گيرند. كوه بايد از چوب سخت مانند بلوط يا گردو باشد و بوسيله يك عدد ميخ ۵/۷ سانتي متري تثبيت شود حداكثر شيب گوه ۱ به ۴ مي باشد حداقل ضخامت انتهاي باريك آن يك سانتي متر است.
و حداقل عرض آن مساوي تيري است كه روي آن قرار مي گيرد و گذاشتن پايه روي آجر خشك مجاز نيست.
براي پايه هاي داربست بعضي مواقع از لوله هاي فلزي استفاده مي كنيم كه بوسيله اهرمي بالا و پايين مي رود و به آن اصطلاحا جك مي گويند.
و مورد سقف هاي تيرچه بلوك احتياج به بستن تمام سقف با تخته نيست فقط بايد كمر تيرچه ها به فاصله هاي ۵/۱ تا ۲ متر بسته شود. تا از شكم دادن آنها جلوگيري شود كه به آنها اصطلاحا در قالب بندي كش گفته مي شود .
۳- باز كردن قالب :
اصولا قالب برداري از ساختمان هاي بتوني وقتي بايد انجام شود كه اجزاي بتوني بتواند وزن خود را تحمل نمايد.
براي ستونها و گونه تيرها همين قدر كه شكل هندسي آنها تشكيل گرديد مي توان قالب را باز كرد. ولي بايد دقت شود كه در مورد قالب برداري به گوشه آنها آسيب نرسد . زيرا به علت سست بودن بتن در اثر كوچكترين ضربه گوشه آنها خواهد ريخت ولي در مورد تيرها و سقف ها حداقل ۲-۴ هفته بعد از بتن ريزي بايد قالب برداشته شود.
در اين مدت هر قدر هوا سردتر باشد قالب ها بايد ديرتر برداشته شوند. زيرا همانطوري كه گفته شد در هواي سرد بتن ديرتر سخت مي شود. براي آنكه از سخت شدن بتن و باربر بودن آن مطمئن شويم بهتر است در موقع بتن ريزي چند نمونه از بتن را برداشته و درهمان شرايط قطعه مورد نظر قرار دهيم قبل از قالب برداري مقاومت نمونه ها آزمايش كرده.
و در صورت رضايت بخش بودن اقدام به قالب برداي نماييم در اين مورد هرگز نبايد به مشاهدات چشمي اطمينان نمود و در موقع قالب برداري بايد از برداشتن كليه پايه ها در يك مرحله خوداري نمود. بهتر است قالب ها را در مرحله اول يك در ميان برداشته و در مراحل بعد نيز بتدريج به قالب برداري ادامه دهيم.
تقريبا مدت زماني كه بايد از اجزاء مختلف ساختمان بتوني قالب برداري شود بدين طريق است.
قالب گونه تيرها – ديوار و ستون (قالب عمودي) ۲روز
قالب دالها دو طرفه ۸روز
قالب دالها يك طرفه و كف تير و دالهاي قارچي و تخت ۱۶روز
قالب كف تيرهاي بزرگ و شاه تيرهاي بزرگ ۲۱روز
پايه هاي اطمينان پس از برداشتن قالب ۱۴روز
زمانهاي بالا براي هواي مناسب كه درجه حرارت آن از ۵درجه سانتی گراد كمتر نباشد
تعيين شده چنانچه پس از ريختن بتن يخبندان شود بايد مدت نگهداري قالب را حداقل به اندازه مدت يخبندان اضافه كرد قالب برداري بايد جز به جزء با كشيدن ميخ ها انجام شود و ضره زدن به قالب و برداشتن ناگهاني مجاز نيست .
